Leven in tijden van Corona (5)

Dwalen door Drenthe

Al jaren leeft bij mij de wens om een keer kamp Westerbork te bezoeken. Donderdag 11 juni is het er eindelijk van gekomen. Omdat we dit jaar 75 jaar Bevrijding zouden vieren en zelf een zekere mate van onvrijheid hebben ervaren gezien onze “intelligente lockdown, vond ik het extra bijzonder om juist in 2020 dit doorgangskamp te bezoeken.

Ik heb ooit – in de tachtiger jaren - de dagboeken van Etty Hillesum[1] gelezen en was daar toen diep van onder de indruk. Etty is geboren op 15 januari 1914 in Hilversum in een Nederlands-joods gezin. Ze heeft In Amsterdam Rechten gestudeerd (1932-1939). Daarna is ze in Leiden Slavische Talen gaan studeren en werd daar verliefd op de veel oudere Julius Spier[2]. Ik heb er veel respect voor dat zij als jonge Joodse vrouw (27 jaar) vrijwillig/uit solidariteit naar kamp Westerbork is gegaan. Ze heeft daar een dagboek bijgehouden dat pas in 1981 onder de titel “Het verstoorde leven” is uitgegeven. Ze schrijft over haar – zeker voor die tijd nogal wilde – liefdesrelatie met Spier. Vreemd genoeg is de oorlogstijd voor haar met name op het seksuele vlak een periode van bevrijding geweest. Ook bevat dit dagboek veel filosofische bespiegelingen. Vooral de vragen “wie ben ik?” en “waarvoor ben ik op aarde?” hielden haar bezig. Haar adagium is: ‘ondanks alles blijft dit leven mooi en zinrijk’. Haar levenshouding getuigt van een extreem altruïsme. Illustratief hiervoor zijn de laatste woorden van haar dagboek: “Men zou een pleister op de wonden willen zijn”.[3]  Zij is daar blijkbaar in geslaagd, want overlevenden van het kamp bevestigden dat zij tot het laatst aan toe een ‘lichtende persoonlijkheid’ is geweest.

Het herinneringscentrum is indrukwekkend. De tentoonstellingen vertellen veel persoonlijke verhalen van mensen die al dan niet de oorlog overleefd hebben. Vooral de talloze koffers met heel diverse inhoud laten goed zien wat iemand naar het kamp meenam. Dit varieerde van kleding en (studie)boeken tot een wekker en een schoenlepel! Heel bizar! 

We hebben tevens de film gezien die daar in 1942 is opgenomen. Die film vertoonde een schijnwereld. Het leven zou daar goed zijn. Je kon er werken, cursussen volgen, trouwen, sporten, naar school gaan en zelfs winkelen met speciale “Westerbork-valuta”! Het ziekenhuis bevatte 1725 bedden en er waren maar liefst 120 artsen en 1000 andere personeelsleden werkzaam. Wat een farce, als je je realiseert dat er 107.000 joden, 245 Sinti en Roma en nog enkele tientallen verzetsstrijders zijn weggevoerd! Van deze grote groep gevangenen zijn slechts 5000 mensen na de oorlog teruggekeerd! 

Daarna zijn we de – 2.7 km lange – weg naar het eigenlijke kamp afgelopen. Van het kamp is zo goed als niets meer over. De (riante!) villa van voormalig kampcommandant Albert Konrad Gemmeker[4] is nog volledig intact. Verder is er een ijzeren geraamte dat de contouren van een barak aangeeft en ook zijn er een stukje rail en de omheining van (soms dubbel) prikkeldraad bewaard gebleven. Her en der staan platen van glas met - sterk vergrote – briefjes ertussen. Deze ontroerende egodocumenten zijn ooit geschreven door kampbewoners, vaak vlak voordat ze op transport gesteld werden.  Ze zijn echter lang niet altijd bij de familie aangekomen. Hoewel er dus niet veel van het voormalige kamp Westerbork bewaard is gebleven, vond ik het een onvergetelijke ervaring. Zeker ook door al die velden met paarse lupinen – voor mij de kleur van de lijdenstijd – kwam de sfeer van deze bijzondere plek heel sterk bij mij binnen. 

Ook hier heeft trouwens de lockdown de geplande herdenkingsbijeenkomsten op 4 mei in de kaart gespeeld. De directeur, mevrouw Gerdien Verschoor, was onlangs op de televisie en zei te hopen dat de herdenking op 13 september wel doorgang kon vinden. Op die datum (in het jaar 1944) vertrok namelijk het 93e transport, de laatste trein naar Bergen-Belsen. De grote herdenking van 75 jaar Bevrijding is verschoven naar 2021. 

Onze aankomst in B&B “de ster van Dwingeloo” was verrassend. Een hartelijke vrouw, Ariana Boers geheten, heette ons welkom en liet ons onze kamer zien. We voelden ons meteen thuis! Zij vertelde wat ze allemaal had veranderd om de zaak ‘coronaproof’ te maken. We hadden er veel bewondering voor hoe zij in staat is geweest van een bedreiging nadrukkelijk een kans te maken. Het is sowieso geweldig om te zien hoe creatief veel ondernemers met deze nieuwe situatie omgaan. 

’s Avonds hebben we heel gezellig en lekker gegeten bij een Italiaans restaurant drie huizen verder! We hadden op de gok vanuit huis drie restaurants geboekt. De eerste reservering pakte in ieder geval goed uit en ook de andere twee restaurants bleken de toets der kritiek ruimschoots te kunnen doorstaan..

Vrijdag werden we door Ariana onthaald op een fantastisch ontbijt en konden we daarna geheel en al voldaan aan onze fietstocht beginnen. Het fietsen ging heerlijk en we hebben genoten van het afwisselende Drentse landschap. Wat is ‘het land van Bartje’ een schitterende provincie! 

Na anderhalf uur kwamen we aan bij Hotel “Villa Nova”, waar wij een lunch hadden afgesproken. Deze - geserveerd in een prachtige tuin - was zonder meer voortreffelijk. Na een tocht van ruim vijftig kilometer kwamen we weer in Dwingeloo terug. Het was een heerlijke dag. 

Ook op zaterdag hebben we 50 kilometer gefietst. Nu hebben we een ander gedeelte van Drenthe ‘gepakt’. Het Dwingelderveld bleek ook weer fantastisch mooi. Bos, heide, een soort duingebied en vennen wisselden elkaar af. Sommige stukken hadden wat weg van de savannen van Afrika. In gedachten zag ik de giraffen al rondstappen!

Het gevoel van vrijheid op de fiets is een sensationele ervaring die we niet meer zouden willen missen. Ik zou bijna zeggen: dankjewel Coronacrisis en lockdown. Zonder deze situatie hadden we waarschijnlijk nooit (of in ieder geval pas later!) elektrische fietsen gekocht.
 

Noten:

[1] Het verstoorde leven Dagboek van Etty Hillesum, 1941-1943 (1981); Het denkend hart van de barak. Brieven van Etty Hillesum. (1982); In duizend zoete armen. Nieuwe dagboekaantekeningen van Etty Hillesum. (1984).

[2] Julius Spier (1887-1942): psychochiroloog; hij was de therapeut, leraar, vriend en minnaar van Etty

[3] Etty, haar ouders en twee broers zijn op 7 september 1943 op transport gesteld naar Auschwitz. Volgens een bericht van Rode kruis is Etty daar op 30 november van datzelfde jaar gestorven.

[4] Geboren in Düsseldorf op 27 september 1907. Van 1945 - 1951 heeft hij in de gevangenis gezeten. Hij is op 30 augustus 1982 – ook in Düsseldorf – gestorven.